باغ عشرت‌آباد یکی از زیباترین و شناخته‌شده‌ترین باغ‌های تهران قدیم بود که در منطقه‌ای خوش آب‌وهوا و خارج از محدوده شلوغ شهر آن روزها قرار داشت. این باغ در دوره ناصری شهرت خاصی یافت، چرا که ناصرالدین شاه قاجار پس از بازگشت از نخستین سفر فرنگ، تصمیم گرفت عمارت تازه‌ای را در این باغ بنا کند. بنایی که بعدها به «برادر دوقلوی شمس‌العماره» معروف شد، چرا که از نظر سبک معماری، شکوه و ویژگی‌های بصری، شباهت‌هایی با عمارت شمس‌العماره داشت، اما در عین حال ویژگی‌های منحصر به فرد خود را نیز دارا بود.
عمارت عشرت‌آباد با الهام از معماری ایرانی و تلفیقی از المان‌های فرنگی، در میان باغی وسیع و سرسبز ساخته شد. این عمارت یک بنای چهار طبقه بود که طبقه آخر آن به صورت شیروانی ساخته شد؛ سبکی که در آن دوران کمتر در معماری ایرانی به چشم می‌خورد و نوعی نوآوری به شمار می‌رفت. استفاده از شیروانی در ساخت این عمارت، آن را به یکی از نخستین بناهای دارای این ویژگی در تهران تبدیل کرد.
ناصرالدین شاه که علاقه زیادی به زیبایی‌های بصری و فضاسازی داشت، دستور داد تا در کنار این عمارت باشکوه، حوض گرد بسیار بزرگی ساخته شود. این حوض که با آب قنات پر می‌شد، نه تنها عنصری تزئینی بود، بلکه باعث لطافت هوای اطراف عمارت نیز می‌گردید. در اطراف این حوض، سی خانه کوچک ساخته شد. هر کدام از این خانه‌ها دارای دو اتاق بود و برای سکونت زنان حرم‌سرای شاه در نظر گرفته شده بود. این چیدمان منظم و دایره‌وار خانه‌ها پیرامون حوض، صحنه‌ای دل‌انگیز و مجلل از سبک زندگی درباری در دوره قاجار را به نمایش می‌گذاشت.
گذشته از ساختمان اصلی و خانه‌های اطراف حوض، باغ عشرت‌آباد دارای فضای سبز وسیع، درختان کهنسال، گلکاری‌های دقیق و مسیرهای سنگفرش‌شده‌ای بود که حس آرامش را به بازدیدکننده منتقل می‌کرد. همچنین گفته می‌شود که در گوشه‌ای از این باغ، بنایی کوچک‌تر به سبک کلاه‌فرنگی ساخته شده بود که محلی برای استراحت و خلوت شاه به شمار می‌رفت.
در سال‌های بعد و با گذشت دوران قاجار، این باغ و عمارت نیز دچار تغییرات و تحولات شد. بخشی از آن مورد استفاده‌های نظامی قرار گرفت و بخشی دیگر در جریان توسعه شهری تهران، دستخوش تخریب و تغییر کاربری گردید. امروزه تنها نشانه‌هایی از شکوه گذشته این باغ باقی مانده و بسیاری از مردم حتی از وجود چنین بنای باعظمتی در دل تاریخ تهران بی‌خبرند.
با این حال، عشرت‌آباد نه فقط یک باغ سلطنتی، بلکه نمادی از تغییرات فرهنگی، معماری و سبک زندگی درباری ایران در قرن نوزدهم میلادی به شمار می‌رود؛ نمادی از تلاش برای پیوند سنت ایرانی با نوگرایی غربی در دوران ناصری.
باغ عشرت‌آباد تهران | شاهکار معماری دوره قاجار در دل تاریخ پایتخت
باغ عشرت‌آباد یکی از باغ‌های تاریخی و کمترشناخته‌شده‌ی تهران قدیم است که در دوره ناصری به اوج شکوه خود رسید. این باغ باشکوه، با طراحی منحصربه‌فرد و معماری اصیل ایرانی، نمادی از سبک زندگی درباری در دوران قاجار به شمار می‌رود و از جمله مکان‌هایی است که ردپای تحول معماری ایران در آن مشهود است.
عمارت عشرت‌آباد؛ برادر دوقلوی شمس‌العماره
پس از نخستین سفر ناصرالدین شاه به فرنگ، او تصمیم گرفت بنایی جدید و باشکوه در باغ عشرت‌آباد بنا کند. عمارت عشرت‌آباد که به “برادر دوقلوی شمس‌العماره” مشهور شد، یکی از نخستین ساختمان‌های تهران بود که در طراحی آن از شیروانی استفاده شد. این سبک، ترکیبی از معماری ایرانی و الهاماتی از معماری غربی را به نمایش می‌گذاشت.
حوض گرد و خانه‌های حرم‌سرا
ناصرالدین شاه دستور داد تا در کنار این عمارت باشکوه، یک حوض گرد بزرگ ساخته شود که آب آن از قنات تأمین می‌شد. دور تا دور این حوض، ۳۰ خانه کوچک با دو اتاق ساخته شد که زنان شاه در آن‌ها سکونت داشتند. این طراحی مدور و منظم، نمونه‌ای بی‌نظیر از تلفیق معماری کاربردی و زیبایی‌شناسی سنتی بود.
طراحی ایرانی با رگه‌های فرنگی
معماری عمارت عشرت‌آباد تلفیقی از سبک سنتی ایرانی و تأثیرات فرنگی است. استفاده از مصالح محلی، تزئینات گچ‌بری و آینه‌کاری، به همراه ساختار طبقه‌بندی‌شده‌ی عمارت، این مکان را به یکی از جلوه‌های شاخص معماری دوران قاجار تبدیل کرده است. طبقه چهارم که به صورت شیروانی ساخته شده بود، نوعی نوآوری در طراحی عمارت‌های سلطنتی به شمار می‌آمد.
سرنوشت امروز باغ عشرت‌آباد
با گذر زمان و تغییرات سیاسی و اجتماعی، بخش‌هایی از باغ عشرت‌آباد دستخوش تغییر کاربری شد. در دوره پهلوی و پس از آن، قسمت‌هایی از این باغ به مصارف نظامی اختصاص یافت و برخی از عمارت‌های آن تخریب شدند. با این حال، هنوز هم ردپای شکوه گذشته در قسمت‌هایی از این باغ باقی مانده و می‌توان تصوری از گذشته‌ی باشکوه آن داشت.
چرا عشرت‌آباد مهم است؟
باغ عشرت‌آباد فراتر از یک باغ سلطنتی است؛ این مکان تاریخی، نماد دوران گذار ایران از معماری سنتی به سبک نوین بوده و بازتابی از ذوق، سلیقه و نگاه مدرن ناصرالدین شاه قاجار به شهرسازی و معماری است. برای علاقه‌مندان به تاریخ تهران، باغ‌های تاریخی و معماری قاجاری، آشنایی با عشرت‌آباد می‌تواند دریچه‌ای به درک بهتر از گذشته‌ی فرهنگی و هنری پایتخت باشد.